Ważną umiejętnością zdrowego sumienia jest rozróżnienie między grzechem śmiertelnym (ciężkim) i powszednim (lekkim). Św. Jan pisze, że są grzechy, które sprowadzają śmierć, i takie, który nie sprowadzają śmierci (1J 5,16-17). Chodzi tu oczywiście o śmierć duchową, czyli całkowitą utratę więzi z Bogiem w doczesności i w wieczności. Podczas wyznawania grzechów w konfesjonale musimy pamiętać o tym, że przy grzechach ciężkich jesteśmy zobowiązani do podania ich liczby i rodzaju. Jak zatem odróżnić grzechy ciężkie od lekkich? Jak rozpoznać grzech śmiertelny?
Aby zaistniał grzech ciężki muszą być spełnione 3 warunki: poważna materia, pełna świadomość i zupełna dobrowolność. Grzech ciężki dotyczy poważnej materii. Chodzi o takie czyny, które same w sobie są ciężkim wykroczeniem przeciwko Bożym przykazaniom, godzą wprost w Boga, przynoszą wielką szkodę innym lub osobie popełniającej ten grzech. Np. dobrowolne opuszczenie niedzielnej Mszy św. jest grzechem ciężkim, jak przypomina Katechizm Kościoła Katolickiego /KKK 2181/. W obecnym kontekście kulturowym warto dodać, że wykroczenia przeciwko szóstemu przykazaniu zasadniczo zawsze są grzechami ciężkimi, a lekkimi mogą stać się jedynie przez brak świadomości czy dobrowolności popełnianego czynu. Ciężka materia to wszystko to, co dotyczy życia i śmierci, w szerokim znaczeniu tych słów.
Określając ciężar grzechu, trzeba uwzględnić także jego okoliczności, np. czymś poważniejszym jest przemoc wobec rodziców niż wobec kogoś obcego /KKK 1858/, czymś poważniejszym jest kłamstwo, które może wpłynąć na niesprawiedliwy wyrok w sądzie, niż kłamstwo w błahej sprawie. Grzech śmiertelny popełnia człowiek, gdy wykracza przeciw Bożemu prawu w poważnej sprawie (ciężka materia), w pełni świadomie i zupełnie dobrowolnie.
Aby grzech uznać za śmiertelny, musi zostać on popełniony z pełną świadomością. Człowiek wie o grzesznym charakterze czynu, ma pełną świadomość skali zła, a mimo to popełnia go. Ostatnim warunkiem jest dobrowolność. Grzech śmiertelny popełnia ten, kto działa w sposób całkowicie wolny (bez przymusu, ani nie w wyniku jakiegoś silnego wzburzenia czy emocji). Grzechu ciężkiego nie popełnia się więc przypadkowo czy niechcący.
Grzech nazywamy ciężkim ma miejsce wtedy, gdy te trzy wymienione warunki zaistniały łącznie (a nie np. tylko dwa z nich). Trzeba nieustannie przypominać, że popełnienie grzechu ciężkiego powoduje, że wierny nie może bez spowiedzi przystępować do Komunii Świętej.
